Мшаԥымза 23 рзы Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа иатәу Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҿы аусура иалагеит аҵарауаҩабызшәаҭҵааҩы, алитератураҭҵааҩ, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, ААР академик, Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсны Аҳәынҭқарратә премиа алауреат Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи аихшьаалаҭҵаарадырратә сессиа, аанацҳауеит ААР апресс-маҵзура.
Аилатәара ааиртит Аԥсуаҭҵааратә институт аиҳабы, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, ААУ адоцент, Адыгатәи жәларбжьаратәи аҭҵаарадыррақәа ракадемиа алахәыла Арда Ашәба. Иара иҳәеит аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы Аԥсны аҭҵаарадырратә еилазаара ацәыӡ рацәаны ишамоу, рыдунеи шырыԥсахыз ҳтәыла иналукааша аҵарауаа аӡәырҩы, аилатәара аартуа асессиа иалахәыз урҭ минуҭкәи аҿымҭрала иргәаладыршәеит. Аҧсуаҭҵааратә институт аиҳабы Арда Ашәба асессиа аусура аартуа дазааҭгылеит ари аҭҵаарадырратә хәышҭаара иахьатәи аҭагылазаашьеи, араҟа имҩаҧысуа аусурақәа рхырхарҭа хадақәеи ртәы.
Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа иатәу Аԥсуаҭҵааратә институт абызшәеи, аҭоурыхи, акультуреи, адоуҳатә ҭынхеи реиқәырхареи, рыҭҵаареи, рырҿиареи ирызку усбарҭа дууп. АИ аиҳабы инарҭбааны далацәажәеит Хәыхәыт Бҕажәба ихаҭареи мҽхакыҭбаалатәи иусуреи ртәы.
Аҭҵаарадырратә конференциа иалахәыз идырбан Хәыхәыт Бҕажәба иҧа, ацарауаҩ ду Олег Бҕажәба иҟаиҵаз авидеонҵамҭа, Иара игәамбзеира иахҟьаны асессиа аусура ихы изаламырхәӡеит. Авидеонҵамҭаҿы Олег Бӷажәба игәалаиршәоит иаб иҟазшьа ҷыдақәа, аҩны дзеиԥшраз, дара реизыҟазаашьақәа шышьақәгылаз, иани иаби рыпатуеиқәҵашьа атәы уҳәа ихәыҷра иагәылганы иааигаз, аԥхарра зцу агәалашәарақәа. Иара убасгьы Олег Бӷажәба далацәажәеит иаб иҭҵаарадырратә усура атәгьы.
Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диит 1914 шықәса рзы Гәыԥ ақыҭан, усҟантәи аамҭақәа рзы еицырдыруаз, жәлар рашәа ззыркхьаз анхаҩы Салуман Бӷажәбеи Матиа Қапбеи рҭаацәараҿы. Аҟәатәи Ашьхарыуаа рышкол даналга анаҩс дҭалоит Москватәи апедогогикатә институт аҭоурыхтә-философиатә факультет. Лҵшәабзиала иҵара хырқәшаны иԥсадгьыл ахь дгьыжьуеит 1937 шықәса рзы.
Усҟантәи аамҭазы иара имаҷымкәан аочеркқәеи астатиақәеи зыҩхьаз литератураҭҵааҩны дыҟан. 1941 шықәса рзы, ахыҵакразы ауада иашьҭаз аҵарауаҩ қәыԥш Бӷажәба, Самсон Ҷанба дзыҩназ ауада ацыԥхақәа идыркуеит. Усҟантәи аамҭазы Самсон Ҷанба арепрессиа дақәдыршәахьан, ддырӡхьан. Аха, Хәыхәыт Бӷажәба ихы изаҭәамшьаӡеит уи ауада аҩналара, аха Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа реидгыла амаӡаныҟәгаҩ иҭыԥ мап изацәымкит, избан акәзар уи аҟаҵара ашәарҭара ацын. Абри атәы иҳәеит АИ аиҳабы Арда Ашәба иқәгылараҿы.
«Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба иԥсҭазааратә мҩеи иҭҵаарадырратә ҭынхеи» ирызкын афилолологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, ААУ апрофессор, ААР академик Лили Ҳагба иҟалҵаз ажәахә.
1942 шықәса рзы Хәыхәыт Бӷажәба аусура далагоит абызшәеи алитературеи ирызкыз Аԥсуа институт аҿы. 1943-1953 шш. рзы аинститут аҭҵаарадырра аҟәша аиҳабы ихаҭыԥуаҩыс дыҟан.
Усҟантәи аамҭазы амилаҭтә кадрқәа реиҵааӡара ангәаӷьыуацәаз Хәыхәыт Бӷажәба алшарақәа иԥшаауан аҵаруаа ҿарацәа Асовет Еидгыла иреиӷьу аҵарауирҭақәа рҿы аспирантура рҭаҵаразы.
Аҵарауаҩ иҩыз амонографиақәа рыбжьара иҟоуп Д. Гәлиа, И. Кәаӷәаниа, М. Лакрба, Б. Шьынқәыба уҳәа, аԥсуа прозеи апоезеи шьагәыҭс иамоу аӡәырҩы ранысымҩеи рырҿиаратә ҭынхеи ирызку. Хәыхәыт Бӷажәба аԥсуа литературатә критика дашьаҭаркыҩны дыԥхьаӡоуп. Асахьаркыратә литература анаҩсангьы аҵарауаҩ иҭиҵаауан афольклори абызшәадырреи. Аурыс-аԥсуа ж́әар», «Аԥсуа литература аҭоурых аочеркақәа», «Аԥсуа бызшәа аграмматика. Афонетикеи амифологиеи» уҳәа ифундаменталтәу аусумҭақәа дравторуп.
Инапы рылакын арҵагатә-методикатә хархәагақәа реиқәыршәара. 1969 ш. рзы «Аԥсуа бызшәа бзыԥтәи адиалект афонетика-марфологиатәи алексикатәи ҷыдарақәа» захьӡыз атемала Хәыхәыт Бӷажәба ихьчеит адоктортә диссертациа.
Хәыхәыт Бӷажәба ихатә ҩыза, аҳәынҭқарратә усзуҩ Андреи Ҷоҷуа иԥҳа, абиологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат Татианеи иареи драаӡеит аԥа. Олег Хәыхәыт-иԥа Бӷажәба еицардыруа ҵарауаҩуп, дакадемикуп, ҭоурыхҭҵааҩуп, иара иаб иԥара даԥсахеит, лҳәеит ажәахәҟаҵаҩы академик Лили Ҳагба.
Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи Аихшьаалаҭҵаарадырратә сессиа далахәын А. А. Тахо-Годи ихьыӡ зху Даӷьысҭантәи аҭҵаарадырратә институт аурыс бызшәеи алитературеи рыҟәша аусзуҩ Миасат Муслимова. Уи лықәгылараҿы дазааҭгылеит аԥсуа ҭҵаарадырртә еилазаареи Даӷьысҭантәи аҵарауааи русеицура атәы. Илҳәеит Кавказтәи аиашьаратә жәларқәа рҿы аԥсуа поезиеи апрозеи азҿлымҳара ду шрымоу атәы.
Аԥсуа поетцәа апублицистцәа ҩыџьа - Геннади Аламиеи, Владимир Занҭариеи рпоезиа шаҟа илзааигәоу атәы далацәажәо, рнапаҿы идлыркит аҳаҭыртә медалқәа.
Аԥсны Аҳәынҭқарратә премиа алауреат Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи Аихшьалаҭҵаарадырратә сессиа хырқәшахоит мшаԥымза 26 рзы.